Overal ter wereld ondervinden advocaten problemen in verband met hun werk. Omdat ze hun cliënten verdedigen of corrupte machthebbers aansprakelijk stellen. Niet zelden met gevaar voor eigen leven. De Nederlandse organisatie Lawyers for lawyers zet zich al veertig jaar in om ervoor te zorgen dat iedere advocaat, waar ook ter wereld, haar of zijn beroep vrij en onafhankelijk kan uitoefenen.
Er zijn talloze voorbeelden die duidelijk maken waarom de medewerkers en tientallen advocaat-vrijwilligers van Lawyers for Lawyers doen wat ze doen. Directeur Sophie de Graaf begint haar presentaties graag met een citaat van de Filipijnse advocaat Connie Brizuela. “If they can kill lawyers, they can kill anyone. Daarmee wilde ze eigenlijk zeggen dat advocaten vaak de laatste strohalm zijn van al die mensen wiens rechten geschonden zijn.”
De woorden van Brizuela bleken profetisch. In 2009 werd zij vermoord in wat al snel de Maguindanao massacre zou gaan heten. 58 mensen vonden de dood omdat de burgemeester van Ampatuan het idee van vrije verkiezingen niet wenste te accepteren. Journalisten, familieleden, toevallige getuigen en advocaten werden vermoord. Inderdaad, they can kill anyone. Het duurde nog tien jaar voordat de daders werden veroordeeld.
Een extreem voorbeeld? De Graaf kent er nog vele andere. “ Er zijn de afgelopen jaren ongeveer 65 advocaten vermoord in de Filipijnen in verband met hun werk.” En de Filipijnen is zeker niet het enige land waar advocaten door hun werk doelwit worden van represailles. Vorig jaar steunde Lawyers for Lawyers 198 advocaten in 38 landen. En dat getal van 198 advocaten die bedreigd of vervolgd worden, is volgens De Graaf nog maar het topje van de ijsberg.
Dit artikel is een herpublicatie en verscheen eerder in het vakblad Advocatie.
De Graaf noemt de belangrijkste problemen waar advocaten mee te maken krijgen. Allereerst is daar inmenging in de professionele verantwoordelijkheden. “Dan kun je denken aan advocaten die geen toegang krijgen tot hun cliënten en dat de vertrouwelijkheid van de communicatie tussen advocaten en cliënten niet wordt gewaarborgd. Kantoren en huizen worden doorzocht en advocaten krijgen geen toegang tot informatie.”
Ook worden advocaten over de hele wereld meer en meer slachtoffer worden van bedreigingen en fysiek geweld. Daarnaast worden advocaten zowel strafrechtelijk worden vervolgd, als van het tableau worden geschrapt. “Het internet is heel erg opgekomen in veel van de landen waar wij ons inzetten. Je ziet dat veel advocaten het internet en social media ook gebruiken om misstanden aan de kaak te stellen. Dit valt onder hun recht op vrije meningsuiting, maar heel vaak worden ze daarna slachtoffer van strafrechtelijke vervolging.
Advocaten spelen een cruciale rol in het bewaken van de rechtstaat. Dat wordt internationaal erkend, onder andere in de UN Basic Principles on the Role of Lawyers. Maar die regels zijn lang niet overal bekend, laat staan dat ze worden gerespecteerd, weet De Graaf. “In Tanzania hebben wij veel advocaten geïnterviewd die wel toegang hadden tot hun cliënten in detentie, maar niet in vertrouwelijkheid met hen mochten spreken. Dan stond er een gevangenisbewaker in de kamer met een opschrijfboekje om aantekeningen te maken van zo’n gesprek. Veel van deze advocaten wisten niet dat internationale regels hen het recht geven om in vertrouwelijkheid met hun cliënten te kunnen converseren. Dat is een van de dingen die wij hebben aangegeven in ons rapport voor de Verenigde Naties.”
De missie van Lawyers for Lawyers is gevangen in drie pijlers: defend, empower, influence. Middels deze programma’s streeft Lawyers for Lawyers een drietal doelen na: “We willen natuurlijk dat de problemen die advocaten ondervinden stoppen. We willen ook dat de beschermingsmaatregelen of beschermingswetten voor advocaten versterkt worden in allerlei landen. En we proberen solidariteit te bewerkstelligen door advocaten uit Nederland in contact te brengen met collega’s in het buitenland. Maar ook door al die advocaten over de hele wereld met elkaar in contact te brengen. Want die kunnen ook goed ervaringen uitwisselen, kennis delen en laten weten hoe zij met verschillende bedreigingen omgaan.
Lawyers for Lawyers werkt needs-based. De verschillende acties om advocaten te steunen onder de drie pijlers, zijn op verzoek van de advocaten zelf, en worden altijd alleen met hun volledige consent uitgevoerd. Zo werden er de afgelopen jaren trainingen gegeven onder de empowerment-pijler aan advocaten in Oeganda, Indonesië, Egypte, Kirgizië en Rusland. “De training in 2019 in Rusland vond plaats nadat we een verzoek kregen van een groep Russische advocaten. Rusland dreigde toen uit de Raad van Europa te stappen. Russische advocaten procedeerden veel bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Zij wilden meer informatie over andere internationale mensenrechtenmechanismen, zoals bij de Verenigde Naties (VN). We hebben daarover samen met vier advocaten van Kennedy van der Laan een training van drie dagen gegeven”.
Die kennis over de VN hangt samen met de influence-pijler. Lawyers for Lawyers heeft een speciale status bij de VN wat de organisatie onder andere het recht geeft om in te spreken bij onder andere de mensenrechtenraad en de mensenrechtencomités. De Graaf: “Daar maken we ook veel gebruik van. Ik denk dat 50 procent van ons werk bestaat uit het doen van onderzoek – zowel desk research als het interviewen van advocaten – het schrijven van rapporten en dan een actieve lobby bij de VN, maar ook andere mensenrechteninstituten. ”Lawyers for Lawyers heeft een speciale status bij de VN wat de organisatie onder andere het recht geeft om in te spreken bij onder andere de mensenrechtenraad en de mensenrechtencomités.”
Het meest tot de verbeelding spreekt toch de defend-pijler. Soms is de hulp heel direct, door met een delegatie van advocaten de rechtszaak bij te wonen van een vakgenoot die wordt vervolgd vanwege zijn of haar werk. Soms is het meer op afstand, bijvoorbeeld door massaal kaarten te sturen naar een advocaat die al tot gevangenisstraf is veroordeeld. Het lijken misschien druppels op de gloeiende plaat, maar juist met deze acties wordt de impact van Lawyers for Lawyers heel zichtbaar gemaakt.
Een mooi voorbeeld daarvan is Buzurgmehr Yorov, een advocaat uit Tadjikistan, die een gevangenisstraf van meer dan twintig jaar uitzit omdat hij leiders van een islamitische partij had bijgestaan. Tijdens de jaarlijks groetenkaartenactie kreeg hij tientallen groetenkaarten van vakgenoten uit Nederland. De Graaf: “Hij liet weten dat hij daarna beter werd behandeld in de gevangenis. Hij mag meer tijd doorbrengen met zijn familie. Dus zo’n klein iets, het schrijven van een kaartje, kan echt impact hebben.”
Hoewel Lawyers for Lawyers een kleine organisatie is, bestaande uit vijf medewerkers, kan het rekenen op de steun van zestien partnerkantoren en een groot aantal individuele advocaten. Een van die partnerkantoren is Boels Zanders. Dit is het eerste kantoor buiten de Randstad dat zich bij Lawyers for Lawyers heeft aangesloten. Manager Fleur Kapiteijn vertelt hoe het kantoor bij de organisatie betrokken is geraakt. “Boels Zanders investeert heel veel in goede doelen, maar dan mis je nog wel eens de echte commitment om zelf het verschil te maken. Je merkt dat het werk van Lawyers for Lawyers dicht bij de mensen hier staat. Er werken hier mensen die met overtuiging hun vak uitoefenen, dat is wat hen drijft, en dit raakt hun collega’s. Of dat nou een advocaat in Kameroen is of een advocaat hier. Dat zorgt voor intrinsieke motivatie om je aan te sluiten. Geld is voor elk goed doel belangrijk, maar je hebt meer nodig om het verschil te maken. De steun van Boels Zanders is deels financieel, maar minstens zo belangrijk is de bewustwording die het partnerschap creëert. “Wij hebben nauw contact met Sophie. Als er hulp nodig is, maken wij die oproep bekend in de organisatie zodat individuele advocaten zich daaraan kunnen committeren. Dat wil niet zeggen dat het antwoord altijd ja is, want het moet wel te combineren zijn, maar we kijken altijd naar de mogelijkheden.”
Charlotte Klein werkt als professional legal support bij Boels Zanders. Toen eerder dit jaar vanuit Lawyers for Lawyers een verzoek kwam om deel te nemen aan een missie naar Turkije, aarzelde zij geen moment en meldde zich aan. Met Lawyers for Lawyers reisde ze naar de stad Diyarbakir, in een regio waar voornamelijk Koerden wonen. Het streven naar een eigen Koerdische staat wordt door Ankara gezien als terrorisme. Advocaten die separatisten bijstaan, worden niet zelden zelf ook aangeklaagd voor terrorisme. De reis heeft grote indruk gemaakt, vertelt Klein. “Ik kan iedereen aanraden om mee te gaan met een missie. Je realiseert je dan echt dat we in Nederland heel erg bevoorrecht zijn dat we ons werk in vrijheid mogen doen. Natuurlijk houden wij ons hier bezig met zaken die ertoe doen, maar het is toch wel anders dan je collega uit de bak houden.”
Wat anders misschien een abstract verhaal over mensenrechten zou zijn, ging voor Klein echt leven tijdens de reis. “We werden bij het gerechtshof opgewacht door de advocaat in kwestie. Een jonge gast van een jaar of 28. Het had zomaar iemand van ons kunnen zijn. Alleen hij woont net op de verkeerde plek. Het enige dat hij doet, is het bijstaan van Koerden. Hij is opgepakt op basis van de verklaring van één getuige die al in zeshonderd individuele gevallen zo’n verklaring heeft afgelegd. Het is vrijwel zeker dat deze getuige gewoon een link heeft met de politie.”
Het doel van de reis was drieledig. Klein: “We gingen er allereerst heen om die advocaat een hart onder de riem te steken en om solidariteit te tonen. Daarnaast monitorden we of de beginselen van een eerlijk proces werden gewaarborgd bij de zitting. We maken daar een verslag van waarmee gelobbyd zal worden. Maar we waren er ook om een signaal af te geven aan de rechter: We’re watching you.” Er zijn een aantal keer per jaar missies als deze, waarbij medewerkers samen met advocaten van partnerkantoren naar een groot aantal landen reizen. De Graaf: “We doen altijd een risk assessment als we gaan en hebben tot nu toe nog nooit problemen met veiligheid gehad.”
Lawyers for Lawyers kijkt niet alleen kritisch naar de situatie in andere landen, maar werpt de blik ook naar binnen. Hoe is het gesteld met de advocatuur in Nederland? De Graaf: “Bijna twee jaar geleden hebben we een rapport ingediend bij de Verenigde Naties over de advocatuur in Nederland. Dat was omdat meerdere advocaten tegen ons zeiden: ‘Waarom kijken jullie niet ook eens naar de situatie in Nederland? En wij vinden ook dat als we kritisch zijn op de situatie in het buitenland, we ook kritisch moeten kunnen zijn op hoe het in Nederland gaat”.
Het rapport behandelt een aantal onderwerpen. De Graaf: “Het rapport gaat onder andere in op schendingen van het verschoningsrecht en de bedreigingen van advocaten en hoe daarop wordt gereageerd. Maar ook het gebruik van retoriek wanneer het over advocaten gaat. Je ziet bepaalde politieke partijen die advocaten als activisten bestempelen. Terwijl iedereen recht heeft op rechtsbijstand, het maakt niet uit wie het betreft. Advocaten doen dat werk, en moeten dat ook kunnen blijven doen.”
Als advocaten de laatste strohalm zijn voor mensen wiens rechten zijn geschonden, dan zijn de advocaten die dat met gevaar voor eigen leven doen misschien wel de superhelden van het vak. Al zullen ze dat zelf nooit zo zeggen. Bijna nonchalant vertelden Tsiala Ratiani uit Georgië en Shibolo Awali Sean uit Oeganda tijdens de launch van Lawyers for Lawyers’ Access to Justice Campaign in Amsterdam over de risico’s die zij lopen door hun werk voor de LHBTIQ-gemeenschap. Met deze campagne steunt Lawyers for Lawyers advocaten die cliënten met een LHBTI-identiteit bijstaan en vanwege dat werk doelwit zijn van bedreigingen, geweld en strafrechtelijke vervolging. Ratiani en Sean mogen dan werelddelen uit elkaar werken, hun ervaringen zijn tot op zekere hoogte vergelijkbaar.
Georgië is in de ban van de zogenaamde ‘buitenlandse agenten’-wet. Ondanks massale protesten, is deze op Russische leest gestoelde wet door het parlement aangenomen. Organisaties waarvan de financiering voor meer dan 20 procent uit het buitenland komt, worden gezien als ‘buitenlandse agent’. De verwachting is dat dit vooral zal worden gebruikt om organisaties aan te pakken die de regering onwelgevallig zijn: mensenrechtenorganisaties en organisaties die opkomen voor de rechten van minderheden. LHBTIQ-advocaat Tsiala Ratiani, is verbonden aan de Women’s Initiatives Supporting Group. Zij is niet van plan zich te laten registreren als buitenlandse agent. “Nooit. We zijn geen agent, we steunen alleen onze mensen.”
Desondanks wordt het werken daardoor wel steeds moeilijker. “Door deze wet kunnen de autoriteiten naar ons kantoor komen en onze dossiers, inclusief die van onze LHBTIQ-cliënten, opeisen. Ik heb daarom alle dossiers mee naar huis genomen. Zelfs als er dan een inval is bij de organisatie, zijn de dossiers veilig en kunnen we ons werk voortzetten.”
In Oeganda is homoseksualiteit tegen de wet. Zelfs praten over homoseksualiteit is er strafbaar. Het houdt Sean niet tegen. Zijn strijd tegen de draconische anti-homowetten in het land voert hij, waar anders, in de rechtszaal. Met petitie 14 en petitie 15 probeert hij de wetten als ongrondwettelijk te laten schrappen. Tot nog toe heeft hij hiermee kleine successen geboekt. Wat hem op de been houdt, is zijn sterke gevoel voor rechtvaardigheid. “We hebben de plicht om onze cliënten bij te staan, ongeacht waarvoor ze zijn aangeklaagd.” Voor Sean gaat het echter verder dan plicht. “Ik hou van mijn werk. Het is mijn leven en mijn passie om mensen te helpen.”
Er zijn verschillende manieren om Lawyers for Lawyers te ondersteunen. Dat kan door deel te nemen aan specifieke projecten, zoals het schrijven van brieven, kaarten of het tekenen van petities. Lawyers for Lawyers is daarnaast altijd op zoek naar nieuwe partnerkantoren – kantoren die Lawyers for Lawyers meerdere jaren financieel ondersteunen, en waarmee wordt samengewerkt op bepaalde projecten. Wie de organisatie financieel wil ondersteunen, kan doneren op rekeningnummer NL69ABNA0489938655 ten name van Advocaten voor Advocaten. Kijk voor meer informatie op lawyersforlawyers.org.
