De Europese Unie (EU) heeft in de laatste week van februari het Russische offensief tegen Oekraïne beantwoord met een reeks aan verregaande sancties. Het gaat zelfs om het grootste pakket aan sancties dat ooit door de EU is opgelegd. Ook voor Nederlandse (rechts)personen heeft dit gevolgen.
De Europese sancties zijn gericht tegen individuen en entiteiten in Rusland. Het gaat om individuen en entiteiten die een rol spelen of hebben gespeeld bij het ondermijnen of bedreigen van de territoriale integriteit, soevereiniteit en onafhankelijkheid van Oekraïne. De beperkende maatregelen zijn onder andere bevriezing van tegoeden, een reisverbod en een verbod om aan deze personen middelen ter beschikking te stellen. Verder zijn maatregelen opgelegd om de toegang van de Russische staat tot de financiële- en kapitaalmarkt te belemmeren. Het pakket aan sancties is verder uitgebreid met beperkingen voor de financiële sector, de energiesector, de transportsector, uitvoer van goederen voor tweeërlei gebruik, exportcontrole en -financiering en het visumbeleid.
Het conflict en de sancties hebben voor Nederlandse (rechts)personen zowel direct als indirect gevolgen. Dit geldt voornamelijk voor bedrijven die goederen of diensten exporteren naar Rusland of importeren vanuit Rusland. Wanneer bedrijven goederen exporteren naar Rusland, moeten zij controleren of een beperking geldt voor deze goederen.
De sancties raken ook Nederlandse afnemers van Russische goederen of diensten. Er gelden sancties tegen de Russische staat, bepaalde individuen en bedrijven. Deze sancties verbieden het om, direct of indirect, tegoeden en economische middelen aan gesanctioneerde personen of entiteiten beschikbaar te stellen. Het is als ondernemer met banden met Rusland dus noodzakelijk een scherp oog houden op de lijsten met personen en entiteiten. Dit om te beoordelen of het hen vrijstaat de handelsrelatie te continueren.
Deze sancties leiden ertoe dat zowel direct als indirect (via andere partijen) geen overeenkomsten gesloten mogen worden met (direct en indirect) gesanctioneerde partijen. Aan hen mogen partijen ook geen betalingen verrichten. Deze sancties hebben daarmee impact op bestaande overeenkomsten en te leveren goederen en diensten.
Een vraag die opkomt is hoe in de praktijk om te gaan met de nakoming van bestaande overeenkomsten. Vormen de sancties een grond om bestaande overeenkomsten met Russische bedrijven op te zeggen?
De sancties verbieden onder meer om direct of indirect tegoeden en economische middelen beschikbaar te stellen. Het gaat om tegoeden aan gesanctioneerde personen of entiteiten, waaronder de Russische staat, Het doen van betalingen en het sluiten van overeenkomsten met gesanctioneerde partijen en entiteiten is verboden. Onder dergelijke omstandigheden kan niet verwacht worden dat een contractuele verplichting wordt nageleefd.
Zelfs indien een overeenkomst voor bepaalde tijd niet voorziet in de mogelijkheid van tussentijdse beëindiging, is tussentijdse opzegging onder omstandigheden mogelijk. Volgens vaste rechtspraak is dit mogelijk indien sprake is van onvoorziene omstandigheden. Het betreffen omstandigheden die niet voor rekening van de opzeggende partij komen. Ook moeten de omstandigheden van zo ernstige aarde zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid instandhouding van de overeenkomst tot het overeengekomen tijdstip niet mag verwachten.
Een recent voorbeeld uit de praktijk laat zien dat deze argumenten voldoende grond bieden om een overeenkomst succesvol (tussentijds) te beëindigingen. Het betrof een overeenkomst tot het leveren van gas door een in Europa gevestigde onderneming van de Russische energieaanbieder Gazprom aan een Nederlandse gemeente. De Russische staat heeft echter een meerderheidsaandeel in Gazprom. Het continueren van de afname van gas en de betaling van de overeengekomen prijs daarvan houdt in feite financiering van de Russische staatskas (en daarmee direct of indirect financiering van de agressie richting Oekraïne) in. Voor de gemeente in kwestie was dit voldoende grond om de overeenkomst met onmiddellijke ingang op te zeggen.
Boels Zanders heeft de betreffende gemeente hierbij geadviseerd. Daarnaast heeft Boels Zanders namens haar een beroep gedaan op de in de rechtspraak ontwikkelde criteria voor tussentijdse beëindiging van een (duur)overeenkomst voor bepaalde tijd. Met succes: op 8 maart 2022 heeft Gazprom de opzegging onvoorwaardelijk en zonder aanspraak op boetes en/of schadevergoeding bevestigd.
