Het conflict en de sancties hebben voor Nederlandse (rechts)personen zowel direct als indirect gevolgen. Dit geldt voornamelijk voor bedrijven die goederen of diensten exporteren naar Rusland of importeren vanuit Rusland. De sancties verbieden het onder meer om, direct of indirect, tegoeden en economische middelen aan gesanctioneerde personen of entiteiten beschikbaar te stellen. Daarnaast kunnen er restricties gelden voor specifieke goederen en diensten. Dit leidt er mogelijk toe dat je als ondernemer het contract feitelijk niet meer kunt nakomen.
Indirecte gevolgen voor Nederlandse bedrijven
De sancties kunnen ook indirecte gevolgen hebben. Indirecte gevolgen zijn bijvoorbeeld het (aanzienlijk) stijgen van prijzen voor grondstoffen, transport en brandstof(fen). Ook kunnen feitelijke onmogelijkheden tot levering leiden tot problemen bij toeleveranciers en als gevolg daarvan het vertragen van (lopende) projecten. Dit geldt ook voor levertijden op grondstoffen en producten uit het buitenland. Al deze omstandigheden kunnen ervoor zorgen dat je een bestaand contract niet of niet tijdig kunt nakomen, dan wel daarop een wijziging noodzakelijk is.
Contractuele (prijs)wijzigingen
De vraag die zich in de praktijk voordoet is welke mogelijkheden er zijn. Er volgt nu een korte toelichting.
Onvoorziene prijsstijgingen die zich gedurende de uitvoering van het contract voordoen zijn vervelend. Dit kan er namelijk voor zorgen dat de marges op de producten aanzienlijk afnemen. Mogelijk dat het contract een voorziening biedt op basis waarvan het mogelijk is de prijzen te wijzigen. Als een dergelijke clausule onderdeel uitmaakt van de bestaande overeenkomst, is het advies in commercieel overleg met afnemers te kijken hoe hiervan gebruik te maken.
Als een dergelijke clausule niet is overeengekomen dan is het uitgangspunt dat men een bestaande overeenkomst niet zomaar kan wijzigen. In die situatie biedt mogelijk een beroep op onvoorziene omstandigheden (artikel 6:258 BW) uitkomst. Dergelijke onvoorziene omstandigheden kunnen ertoe leiden dat men van een contractspartij niet kan verlangen dat de overeenkomst ongewijzigd in stand blijft. De omstandigheden moeten dan wel van dien aard zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid een ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag verwachten.
Contractuele rechten en verplichtingen van partijen ten opzichte van elkaar worden niet alleen bepaald door wat schriftelijk is overeengekomen. Deze worden ook bepaald door de redelijkheid en billijkheid (artikel 2:248 BW). De redelijkheid en billijkheid hebben een aanvullende werking ten opzichte van hetgeen is overeengekomen.
Overmacht
De huidige sancties en de uitwerking daarvan in de praktijk kan ertoe leiden dat men het contract (tijdelijk) niet kan nakomen. De vraag die dan opkomt is of er bij een dergelijke onmogelijkheid tot nakoming een verplichting bestaat tot betaling van schadevergoeding. Dit geldt namelijk niet als sprake is van overmacht in de zin van artikel 6:75 BW. Er is sprake van overmacht (ex art. 6:75 BW) als een tekortkoming niet aan de schuld van de schuldenaar te wijten is of krachtens de wet, rechtshandeling of de in het verkeer geldende opvattingen niet voor zijn rekening komt. Een goed voorbeeld van overmacht is een beperking tot levering als gevolg van export sancties tegen Rusland.
De wettelijke overmacht bepaling is van regelend recht, wat betekent dat men daar in een contract van kan afwijken. Overmacht kan worden uitgebreid of juist uitgesloten. Veel contracten bevatten dergelijke clausules en kunnen in deze situatie uitkomst bieden.
Waar op te letten bij het sluiten van nieuwe contracten?
Bij het sluiten van een nieuwe overeenkomst kan het risico op prijsstijgingen door de huidige situatie als bekend verondersteld worden. Dit kan dus op een later moment niet als onvoorziene omstandigheid worden aangemerkt. Het is daarom belangrijk om daar nu al bedacht op te zijn en een contractuele mogelijkheid om prijsstijgingen door te voeren in het contract op te nemen. Dit kan bijvoorbeeld door geen vaste prijsafspraken te maken. Verder kan men aanvullend in de algemene voorwaarden opnemen dat kostenverhogende omstandigheden in de prijs doorberekend kunnen worden. Ook is het aan te raden een clausule op te nemen die mogelijkheid biedt om op vaste momenten de prijzen te herzien. Dit biedt de mogelijkheid om de prijzen aan te passen aan de markt. Zorg er daarnaast ook voor dat in het contract is nagedacht of de beperkingen door exportrestricties kwalificeren als overmacht.
Tot slot is het advies geen boeteclausules meer op te nemen als er sprake is van levering van goederen of diensten. Gelet op de onzekere situatie in Oekraïne en de gevolgen voor het bedrijfsleven Europa, valt niet uit te sluiten dat je als ondernemer op enig moment geconfronteerd kunt worden met leveringsbeperkingen of langere levertijden. Onder deze omstandigheden is een boeteclausule voor te late levering of vroegtijdig beëindigen van een bestaand contract niet verstandig.
Contracten in de bouw
De indirecte gevolgen van het conflict tussen Rusland en Oekraïne is direct voelbaar in de bouwsector. Aangezien voor dergelijke contracten specifieke voorwaarden gelden, hebben wij de juridische (on)mogelijkheden in een apart artikel op onze website beschreven.
